محققان سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بمنظور ایجاد امنیت غذایی، طی مطالعاتی موفق به ارائه لیستی شامل 57 عنوان فناوری نوظهور در حوزه‌های حوزه‌های زراعی، باغی، دامداری، شیلات و آبزیان شدند. به گزارش دفتر ارتباطات مرکز الگو اسلامی ایرانی پیشرفت، محور چهارم سیزدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با عنوان "چالش‌های پیشرفت ایران در حوزه کشاورزی و محیط زیست و راهکارهای تحول میزگرد اندیشکده آب، محیط‌زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی" با ارائه مقالات منتخب توسط نویسندگان مقالات برگزار شد.
در این نشست مقالات منتخب ارایه و به سوالات مطرح شده، پاسخ داده شد.
به سوی حکمرانی امانت‌مدارانه خاک در ایران
محمدرضا بلالی استادیار پژوهش موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با اشاره به مقاله خود با عنوان: "به سوی حکمرانی امانت مدارانه خاک در ایران" گفت: تعیین حکمرانی مطلوب قلمرو خاک کره در خط مشی‌های مديريت، حفاظت و بهره‌برداری پايدار از خاک كشور مصوب سال 1400 هیئت وزیران و همچنین هشدارهای پرهیز از به کارگیری مقلدانه برخی مدل‌های بوم ناسازگار حکمرانی جهانی مطالبه‌ای جدی و دشوار است. وی افزود: خوشبختانه در استقرار حکمرانی خاک، تصویب قانون حفاظت خاک با 26 ماده در سال 1398 در مسیر افزایش اثربخشی دولت و سایر قوا گامی مهم برداشته شده و شاخص‌هایی نظیر حاکمیت قانون، شفافیت و رعایت عدالت نسبت به شاخص‌های نظیر پاسخگویی و مشارکت بهتر و منسجم‌تر دیده شده است.
بلالی با تاکید بر ضرورت توجه به سازمان‌دهی یکپارچه در تثبیت و نهادینه‌سازی حکمرانی خاک، خاطر نشان کرد: برای حفط خاک نیازمند نظام داده‌ای قوی اطلاعات خاک‌های کشور و دسترسی قانونمند به آن هستیم. ایجاد چنین پایگاهی در افزایش شفافیت و کارایی طرح‌های حفاظت و مدیریت خاک و پیش‌بینی‌ها برای هماهنگی‌های بین دستگاهی و مواجهه مؤثر با مخاطرات موثر است.
استادیار پژوهش موسسه تحقیقات خاک و آب هماهنگی و تعامل مؤثر و سازنده دولت و جوامع محلی را عامل مهمی در توفیق سیاست‌های عمومی در زمینه حفظ خاک دانست و یادآور شد: در این زمینه تاکنون چندان موفق نبوده‌ایم در حالی که تجربیات بین‌المللی در زمینه حکمرانی خاک، نشان می‌دهد که علاوه بر تبیین وظایف و سیاست‌های برای بخش خصوصی و دولت‌ها توجه به اعمال سیاست بر اساس تشویق راهگشا بوده است.
پایداری نظام غذایی
محمدشریف شریف‌زاده ، استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، در این نشست علمی، با مقاله " ضرورت حکمرانی پایدار نظام غذایی کشور با چشم‌انداز تحقق حاکمیت غذایی" حضور یافت و با تاکید بر حق حاکمیت غذایی، در کنار ابعاد امنیت و ایمنی غذایی قرار گرفته و بازتاب اقتدار ملی و تاب‌آوری در حوزه امنیت غذایی برای کشورها دارد، گفت: در افق سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به مقوله غذا و امنیت غذایی پرداخته از این‌رو، لازم است در قالب یک چارچوب مفهومی و در پی آن، با استقرار سازوکارهای حکمرانی متعالی زمینه تحقق حاکمیت غذایی که می‌تواند رکن اقتصاد مقاومتی و مقاومت کشور باشد، به این موضوع پرداخته شود.
وی با اشاره به ناکارآمدی‌های نظام بین‌الملل برای حکمرانی شایسته نظام‌های غذا و کشاورزی جهان متناسب با اهداف هزاره سوم یادآور شد: یک از تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، کارمایه تدوین سند الگوی حکمرانی متعالی نظام غذا و کشاورزی پایدار کشور، مراحل و اقدامات کلیدی در این خصوص پیشنهاد می‌شود.
فناوری‌های تحول آفرین
ارژنگ جوادی عضو هیئت علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی "شناسایی فناوری‌های تحول‌آفرین و نوآورانه در کشورهای پیشرفته به منظور تحقق امنیت غذایی دانش‌بنیان" را دستمایه تحقیقات خود قرار داده و با اشاره به جزئیات این تحقیقات در این نشست گفت: جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰ بیش از ۸۴ میلیون نفر برآورد شده است و پیش‌بینی می‌شود که این میزان در سال ۱۴۱۰ به ۸۹ میلیون نفر بالغ شود. وی یکی از چالش‌های اساسی در بحث امنیت غذایی کشور را، نحوه تأمین پایدار غذای این جمعیت ، عنوان کرد و یادآور شد: روش‌های مرسوم تولید محصولات کشاورزی با توجه به تغییرات اقلیمی، محدودیت‌های منابع پایه و کاهش سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کارایی لازم را نداشته و آینده امنیت غذایی را به مخاطره جدی انداخته است. در این راستا بر اساس مستندات علمی بهره‌مندی از دانش و فناوری‌های نوین و نوظهور، می‌تواند رهیافت مؤثر و متضمن این امر باشد.
جوادی با تاکید بر اینکه فناوری‌های نوظهور و تحول‌ساز می‌تواند اثرات معنی‌داری در این زمینه به همراه داشته باشد، خاطر نشان کرد: توسعه فناوری‌هایی مانند؛ هوشمندسازی کشاورزی، تهیه غذاهای فراویژه، رباتیک، روش‌های جدید ژنتیکی، محصولات جایگزین و جدید، توسعه کارخانجات تولید محصول و غیره مثال‌های بارزی در این خصوص هستند و بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر شناسایی و اولویت‌بندی آن دسته از فناوری‌های نوینی بود که در سایر کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به کار گرفته شده، اما هنوز در کشور ما اجرایی نشده و بر امنیت غذایی پایدار نیز اثرگذار باشد.
استاد سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، با اشاره به نتایج این مطالعات افزود: در این پژوهش اولویت‌های فناوری در حوزه‌های زراعی، باغی، دامداری، شیلات و آبزیان، آب و خاک، کود، سم، تجهیزات و عرصه‌های منابع طبیعی در 13 گروه دسته‌بندی و در نهایت فناوری‌های برتر در قالب 57 عنوان مشخص شده است.
وی اضافه کرد: با ارائه این بسته به سیاست‌گذاران و متخصصان، برنامه‌ریزی برای دستیابی و به کارگیری آنها با هدف جهش در تولید غذا و پایداری امنیت غذایی کشور به سهولت امکان‌پذیر خواهد بود.
تشکل‌ها، اجتماعاتی برای تاب آوری کشور
به باور محققان در طول تاریخ کشاورزی ایران،بدون وابستگی به بیرون از خود، تشکل‌هایی را متناسب با شرایط اجتماعی و اقلیمی در موضوعات مختلف شکل داده تا بر چالش‌ها فائق آیند و این تشکل‌ها علاوه بر آنکه تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی کشاورزان را ارتقا می‌داده‌اند.
مروری بر نظام کشاورزی کشور
علی‌اکبر مهرابی استاد بازنشسته دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران و عضو اندیشکده آب، محیط‌زیست، منابع طبیعی و امنیت غذایی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ، در این بخش از نشست سیزدهمین کنفرانس اسلامی ایرانی پیشرفت، با اشاره به تحقیقات خود با عنوان "بررسی نظام کشاورزی ایران" گفت: در ساختار حکومت‌های ایران، همواره اداره امور به دست دیوان‌ها بوده است و نظام کشاورزی ایران در یک تصویر کلان، به مانند درختی است که از بالا به پایین در سه سطح و اشکوب «سطح کلان» و کشوری، «سطح میانی» که بدنه نیروی انسانی و اجتماعی را، تشکیل می‌دهد و «سطح بنیانی» که نظام تولید است، نمایان می‌شود.
وی افزود: موضوع در خور توجه در این رابطه آن است که در حالی که در جنبه‌های فنی، توسعه صنعتی و دستاوردهای پژوهشی و علمی دگرگونی‌های عظیمی رخ داده است، در جنبه ساختارهای فیزیکی و عوامل تولیدِ تعیین‌کننده‌ای مانند «زمین و آب» تحول بنیادی صورت نگرفته است.
خانواده محوری در کشاورزی
هاشم سوداگر، پژوهشگر سیاست کشاورزی و منابع طبیعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) و عضو مدعو اندیشکده آب، محیط‌زیست، منابع طبیعی و امنیت غذایی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سخنرانی خود را در خصوص "بررسی نظام تولید خانواده‌محور در کشاورزی ایران" ارائه داد و گفت: کشاورزی زمانی می‌تواند فعالیت سوددهی شود که ناملایمات شغلی عمدتاً کاربر را به جان بخرد، پیچیدگیِ پرورش موجودی زنده در محیطی زنده و پویا را مدیریت کند و سپس محصول خود را در بازاری معمولاً متلاطم ، به فروش برساند.
وی مقیاس تولید در کشاورزی را تابع عوامل گوناگونی از جمله ساختار اقتصاد ملی، شرایط اقلیمی، سیاست اقتضائات نهادی جامعه کشاورزی و مهمتر از همه، توان اقتصادی و مدیریتی دانست و ادامه داد: برای مثال، بافت اقتصاد آمریکا حامی واحدهای تولید بزرگ مقیاس است و این در حالی است که 70 درصد واحدهای کشاورزی این کشور در عین بزرگ مقیاسی، تحت مالکیت و مدیریت خانواده‌ها است.
تشکل‌های کشاورزی
محسن باقری دکتری دانشگاه امام صادق (ع) و عضو مدعو اندیشکده آب، محیط‌زیست، منابع طبیعی و امنیت غذایی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با ارائه مقاله "ضرورت و الزامات شکل‌گیری تشکل‌های کشاورزی" اظهار کرد: در طول سال‌های پس از اجرای سیاست‌های نوسازی کشاورزی در ایران که شامل ایجاد ساختارهای سازمانی کشاورزی، اصلاحات ارضی و ورود نژادهای غیربومی بود، بخش کشاورزی همیشه با چالش‌های تکرار شونده‌ای چون تأمین نهاده‌های مورد نیاز کشاورزان و دامداران، بازاررسانی، محصولات مازاد و صادرات مواجه بوده است.
وی با بیان اینکه برای این چالش‌ها راهکارهای مختلفی از جنس اصلاحات در ساختارهای دولتی و یا توسعه واحدهای بهره‌برداری غیرانفرادی صورت گرفته و البته ناکام ماند، یادآور شد: تجربه تمدنی کشاورزان گویای آن است که در طول تاریخ کشاورزی ایران، تولیدکنندگان بدون وابستگی به بیرون از خود، تشکل‌هایی را متناسب با شرایط اجتماعی و اقلیمی در موضوعات مختلف شکل داده تا بر چالش‌ها فائق آیند. تشکل‌ها علاوه بر آنکه تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی کشاورزان را ارتقا می‌داده‌اند، به تنظیم روابط بین کشاورزان بین خودشان و با مردم مبادرت داشتند.
باقری با بیان اینکه بررسی تجربه کشورهای مختلف نیز حاکی از رونق یافتن و رسمیت یافتن تشکل‌ها است، اضافه کرد: از این رو لازم است هر واحد کشاورزی، مراحل کاشت، داشت و برداشت را در زمین خود انجام دهد و دیگر حلقه‌های پیشینی و پسینی زنجیره تولید را در تشکل پیگیری کند.
